ҚР Президентінің жолдауы

Мемлекет басшысы Қасым-ЖомартТоқаевтың «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалықөсім, қоғамдық оптимизм» атты Қазақстан халқына Жолдауы

Құрметті депутаттар!

Баршаңыздыкезектісессияныңашылуыменқұттықтаймын! Ел игілігіүшінжасапжатқанқызметтеріңізгетабыстілеймін.

Өткенсессиядажемістіжұмысжүргізілді. Атапайтқанда, Парламенттіңекіншісессиясында 102 заңқабылданды. Оныңішіндеқоғамдықбақылауға, адамсаудасынақарсыкүрескеқатыстызаңдар бар. Сондай-ақғылымжәне технология саясатын, жылуэнергетикасын, басқа да мәселелердіреттейтінзаңдаркүшінеенді.

Әлеуметтіксалаға, әсіресе, балалардықорғауісінеайрықшакөңілбөлінді. Ұлттыққорданбалалардыңесепшотынақаржыаударуғақатыстызаңқабылданды. Балалардықұмаройынғатартқандарәкімшілікзаңбойыншажазағатартылатынболды. Кәмелеткетолмағанбалаларғазорлық-зомбылықкөрсеткеніүшінберілетінжазақатаңдады. Балалардыңқауіпсіздігінқамтамасызетуге, әйелдер мен балаларғақатыстықылмыстыңалдыналуғаарналғанзаңқабылданды.

Қазіркөптегеназаматтыңмойнындабірнешенесие бар екеніжасырынемес. Бұл – өтеөзектімәселе, қоғамдыққатердесек те болады. Сондықтан осы бағыттаарнайызаңдарқабылданды.

Халықтыңәл-ауқатынжақсартуғасептігітиетінбасқа да көптеген шара қолғаалынды. Сіздербұлжұмыспентікелейайналысып, халықпенәрдайымтығызбайланыстаболдыңыздар.

Мұныңбәрі «Халықүнінеқұлақасатынмемлекет» қағидасынорнықтыруғаықпалететінісөзсіз.

Табандыеңбектеріңізүшінбаршаңызғаризашылығымдыбілдіремін. Дегенменарқаныкеңгесалуғаболмайды. Әлі де атқаратыншаруакөп.

Қазақстанхалқықазірмүлдежаңасаясижағдайдаөмірсүруде. Соңғы 5 жылдаауқымдыреформаларжасалды. Еліміздіңсаясижүйесітүбегейліөзгерді. Жұрттың сана-сезіміндебетбұрысболыпжатыр. Халықтыңқұқықтықмәдениетіартыпкеледі.

Азаматтардыңбойындажаңаәдеттер, дағдыларқалыптасып, жаңақұндылықтарорнығуда. Саясижәнеқоғамдықболмысымыз, менталитетімізжәнемәденикодымызөзгеребастады.

Бірсөзбенайтсақ, ӘділеттіҚазақстанқұрылыпжатыр. Мұныңбәрі, еңалдымен, халықтыңқалауыменжасалуда. Сондықтанбізалғанбетімізденқайтпаймыз, бағытымыздантаймаймыз. Бүгінбізалғақойғанжоспарымыздыпысықтап, мақсаттарымыздыайқындаймыз.

Қазіржержүзіндегеосаяситекетірестербелеңалыптұр. СоғанқарамастанҚазақстанбейбітәріэволюциялықжолмендамыпкележатыр.

Біздамудыңжаңабағдарынбелгіледік. Экономиканыәртараптандыруісінетыңсерпінбердік. Инфляция баяулады, яғнибылтырғыеңжоғарғыдеңгейден 2,5 есетөмендеді. Еліміздіңхалықаралықрезерві 100 миллиард долларданасты. Өңдеуөнеркәсібі тау-кенсаласыменсалыстырғандажылдамөсіпжатыр.

Біз осы қарқындыжоғалтпауымызкерек. Бұғандейінжасалғанқолайлыжағдайдытиімдіпайдаланып, жаңаинвестициялықкезеңдібастауымызқажет.

Үкіметжәнеәкімдерэкономиканыңқұрылымынөзгертуге баса назараударуғатиіс. Еліміздіңтұрақтыдамуынамүмкіндікберетінжаңатетіктердіқарастырғанжөн. Бастымақсат – азаматтардыңтабысынарттыру. Жұмыстыдұрысүйлестіребілсек, бұл – қолданкелетіншаруа.

Экономика өскенсайынәлеуметтіктеңсіздіказайып, орта тап күшейетүсуікерек. Сонда ғанабізеліміздіңәлеуетінкүшейтеаламыз. Олүшінкезкелгеністіңбастыөлшемітиімділікболуғатиіс. Яғни, әрбіршешім, әрбіржобаеңалдыменелгепайдалыболуықажет.

Ендіалдағыжұмыстыңнақтыбағыттарынатоқталайын.

БІРІНШІ. Ақша-несиесаясаты мен фискалдысаясаттыңарасындағыүйлесімсіздіктіжоюқажет.

Қазірнақтысекторғанесиеәлі де ойдағыдайберілмейжатқанынашықайтуымызкерек. Шағынжәне орта бизнестіжеткіліктіқаржыландырумәселесі де шешімінтапқанжоқ. Бұлжағдайеліміздегііскерлікортаныңбелсенділігіне, экономиканыңтұрақтылығынажәнедәйектідамуынакедергікелтіріпотыр. Үкімет пен Ұлттық Банк бірлесіп, осығанқатыстыоңтайлышешімдеройластыруыкерек. Банктердіңэкономикағакөбірекқаржықұюынажағдайжасауқажет.

Халықаралықсарапшыларқазақбанктерінресурсқа бай елдерішіндегіеңкөппайдатабатынбанктерсанатынақосады. Сондықтан осы саладағысалықмөлшеріәділбелгіленугетиіс. Банктердіңакционерлерідивидендінесәйкессалықтөлеуікерек. Банктергемемлекеткөрсеткенкөмектұрғысынанқарасақ, бұл – өтеорындыұстаным.

Цифрлықактивтердіңайналымынқамтамасызетужәне банк саласынаинновациялардықауіпсіздікталабынасәйкесенгізуүшін оны реттейтінтетіктердіңтұрақтыболуымаңызды.

БізгеБанктертуралыжаңазаңқажет. Бұлқұжаттаэкономикалықбелсенділіктіқолдаужәнефинтехсаласынқарқындыдамытусияқтыөзектімәселелершешімінтабуыкерек. Қазірқолданыпжүргензаңшамамен 30 жылбұрынқабылданған. Олкездезаман да мүлдебасқаболды.

Ашығынайтуымызкерек, біздереспубликалықбюджеттіңкірісбөлігіорындалмайжатыр. Бұл – бұрынғыжәнеқазіргіҮкіметжұмысындағыүлкенолқылық. Мұндайжағдайжиіқайталанса, түптепкелгенде, еліміздіңдамуынтежейді. Сондықтаноғанжолбермеуқажет. Бюджет қаржысынтиімдіпайдаланып, оныңшығысбөлігіншектеп, қатаңбақылаудаұстағанжөн. ҮкіметҰлттықБанкпенбірлесіп, осы мәселегеқатыстынақтышараларқабылдауғатиіс.

Мемлекетқаржысыныңтұрақтылығынқамтамасызетудіңбірденбіржолы – көрпегеқарайкөсілу. Сондықтан бюджет қаражатынстратегиялықмаңызыжоқ, аса шұғылемесшаруаларғаоңды-солдышашудыдоғарукерек.

Бюджетаралыққарым-қатынасты да реткекелтіруқажет. Шағынжәне орта бизнестентүсетінсалықтыаймақтардыңөзіндеқалдырудұрысәріуақтылықабылданғаншешімболды. Бұлқадамкәсіпкерліктіңдамуынаедәуірсерпінберді. Соныменқатарәкімдердіңдербестігінарттырды. Алайдакейбірәкімдерқосымшакіріскөзінеиеболғансоң, оны елгепайдасызіскешашып, тиімсізжұмсайтынболды. Аса маңыздыемесміндеттер мен жобаларғақаржыбөлебастады.

Үкімет бюджет тапшылығыныңорнынтолтыратынқаржыкөзін табу үшінтиімдікомпенсациялықтәсілдеройластыруықажет.

ЕндіҰлттыққордыңрөлінежекетоқталайын. Қордыңқаражатын, еңалдымен, мемлекетмүддесіүшін, яғниеліміздіңстратегиялықмақсаттарынжүзегеасыруүшінпайдалануқажет. Ұлттыққоршетелдікқаржыинституттарынақызмететпеуікерек. Ұлттыққор – ұзақмерзімгеарналғанмакроэкономикалықтұрақтылықтықамтамасызететін аса маңыздықұрал. Сондықтан оны тиімдібасқаруқажет.

Экономиканықарқындыдамытуүшін  тек мемлекетқаржысынасүйенужеткіліксізекеніанық. Жеке инвестициялартартуарқылыіскерлікбелсенділіктіңартуынақолайлыжағдайжасағанжөн. Олүшін, еңалдымен, салықсаясатытұрақтыболуғатиіс. Сонда бизнес те сапалыдамуғаынталыболадыжәнежауапкершілікпенжұмысістейді.

Жаңасалықкодексіқазіргіжүйеніқайтажаңғыртуғаарналған. Бұлқұжатсалықтықәкімшілендіруісініңсалықтөлеушілергедегенсенімгенегізделгенмүлдежаңажүйесінқалыптастыруғатиіс. Кодекстіңережелерінәркімәрқалайқабылдамауыүшін оны жеңілдетіп, экономикалықтұрғыданбелсендіазаматтыңбәрінебірдейтүсініктіетуөтемаңызды.

Салықрежимдерінкәсіпкерлергежасалғанқолайлыжағдайдыңнашарлапкетпеуінескереотырып, оңтайландырғанжөн. Бөлшексалықтыңенгізілуінмысалретіндеайтуғаболады. Осы нормағасенімартқанкәсіпкерлерқызметінашықжүргізебастады, кәсіптерінбөлшектеудіазайтты.

Алайдабұл режим негізіненхалықпентікелейжұмысістейтінкәсіпкерлергеқатыстыболуғатиіс.

Тұтынушыларғаарналғанқызметтер мен сауда-саттықтыңмүмкіндіктерітолықпайдаланылса, экономиканыдамыту, салықтүсімдерінарттыружәнехалықтыжұмыспенқамтушараларытезірекнәтижебереді.

Фискалды реформа табыстыболсындесек, салықтықәкімшілендіруісінжаппайцифрландырукерек. Сыбайласжемқорлыққақатысты сын-қатерлердібарыншаазайтып, салықсаласындағыүдерістердіңашықболуынқамтамасызетуүшін оны тезірекэлектрондыформатқакөшіргенабзал.

Бүкілсалықсаясатынжиіөзгеріпжатқанфискалдыахуалғабейімдеукерек, соныңішіндесалықмөлшерлемесін де қайтақарағанжөн.

Жеке табыссалығыныңмөлшерлемесіназаматтардыңкірісінеқарайдифференциациялауқажеттігітуындапотыр.

Салықтықәкімшілендіруісіндежазалаутәсілінен де бас тартқанабзал. Мәжбүрлеушараларынқолданбай-ақ, хабарламажіберуарқылыөндірілетінсалықберешегініңжоғарғышегінкөтеругеболадыдепойлаймын. Ал салықберешегі осы шектенасыпкетсе, қарызсомасыаясындағанашектеуқойылуғатиіс. Яғни, борышкердіңбанктегіесеп-шоты толықбұғатталмайды. Берешексомасытымкөпболғанжағдайда, кепілгемүлікқоюдыталапетпей, қарыздыбөліптөлеугемүмкіндікбергенжөн.

Жоспарға сай тексерутәсіліненбіржола бас тартуғатырысукерек. Олүшінқатерлердіңалдыналужүйесінжетілдіруқажет.

Салықжеңілдіктерініңтиімділігінарттыруөзектімәселегеайналды. Кәсіпкерлерөздеріпайдаланатынсалықжеңілдіктерібойыншаесепберугетиіс. Бизнестідамытуғанақтысептігітиетінжеңілдіктердіғанақалдырғанабзал. Мысалы, өндірістіөркендетеміздегенинвесторларғаартықшылықберугеболады. Яғни, құрылыссалуға, активтердісатыпалуға, жаңғыртуғажәнеқайтақұруғабірреттіксалықжеңілдігінбергенжөн. Тереңөңделгенөнімдіэкспортқашығаратынкәсіпкерлергежеңілдіктер беру маңызды. Оларөзгебизнескеқарағандакөбірекқолдауғаиеболуыкерек.

Үкімет пен ПарламенткежаңаСалықкодексініңжобасынақатыстыжан-жақтыталқылаужүргізудітапсырамын.

Қиынболса да, дұрысшешімқабылдауқажет. Бұлжердеасығыстыққажолберугеболмайды. ЖаңаСалықкодексінсапалыәзірлеуүшін оны қабылдаумерзімінкелесіжылғаауыстыруғаболадыдепсанаймын.

Көлеңкелі экономика үлесініңжоғарыдеңгейдеқалуықаржысаласындағыахуалдыушықтырыптұр. Оны айтарлықтайтөмендетуүшінмұқиятойластырылғанжан-жақтышараларқабылдағанжөн. Атапайтқанда, шекарадағыкеденбекеттерінеқатыстыбарлықжұмысты тез арадааяқтауқажет. Сондай-ақсыртқысаудаоперацияларынантүсетінкірістіңбасқаелдергезаңсызөтіпкетуінежолбермеукерек.

ЕКІНШІ. Инвестициялықахуалдыжәне бизнес жүргізугеқажеттіжағдайдыжақсартужолындаүздіксізжұмысістеумаңызды.

Дүниежүзіндеинвестицияғаталасөршіптұрғанкездеелгеқаржытартуүшін «дәл осы жердежәнедәлқазір» қағидасыбойыншашешімқабылдау – еңқажет шара. СондықтанҮкіметжанындағы Инвестиция штабынаауқымдықұзыретберілді. Бұлқадамметалдытереңөңдеу, мұнай-газ-көмірхимиясы, туризм, энергетика және машина жасаусияқтымаңыздысалалардағыжобалардыжүзегеасыруқарқынынарттыруғажолашты.

Экономикағасалынғантікелей инвестиция көлеміназайтыпалмауүшін осы бағыттағыжұмыстыкүшейтукерек. Кейбірәкімдер мен министрлеринвестор тартуісінежөндіатсалыспайотырғанынатапөткімкеледі. Үкіметбұлшаруаныреткекелтіругетиіс.

Мемлекеттік-жекеменшікәріптестікарқылыіскеасырылатынжобалардысапалыәзірлеуқажет. Әсіресе, халықаралыққаржыинституттарықатысатынжобаларға баса назараударукерек. Үкіметкехалықаралыққаржыұйымдарымемлекеттік-жекеменшікәріптестіктәсіліменқаржыландырып, толықжүзегеасыратынауқымдыжобалардыңтізімінжасаудытапсырамын.

Мен биылмамырайында «Экономиканыырықтандырушараларытуралы» Жарлыққақолқойдым. Бұлқұжаттакөрсетілгенталаптармүлтіксізорындалуғатиіс.

Мемлекеттіңэкономикадағытікелейүлесіәлі де жоғарыдеңгейдеқалыпотыр. Мұндайахуалнарықтағытеңдікшарттарынбұзады, жекебастамаларғатосқауылболады.

Еліміздемемлекеттіккәсіпорындардыбасқарусаясатыәлі де тиімсізекенінмойындағанжөн. Олардыңмақсат-міндетін, қызметаясын, қаржыландырутәсілдерінжәнежұмысыныңбасқа да тұстарынтиістізаңдарменреттеуқажет. Соныменбіргехолдингтер мен Үкіметтіңарасындағықаржымәселелерінеқатыстыұстанымтұрақтыәріжүйеліболуғатиіс.

Мен 2022 жылғыЖолдауымдабәрінбасынанбастапреттеудітапсырғанедім. Реформаныңбіріншікезеңініңөзіндеорынсызәріқажетсіз 10 мыңнанастамталаптыңкүшіжойылды. Оныңбәрікезіндекәсіпкерлергекедергікелтіргенеді.

Бас прокуратура іріинвестициялықжобалардыжүзегеасыруғақолдаукөрсетебастады. Инвесторларға «жасылдәліз» қағидасыбойыншажеңілдіктерберілді. Экономикалыққылмыстардыңбіразықылмысдептанылмайтынболды.

Алайдакәсіпкерлерденмемлекеттікоргандардыңшектентысқадағалап, бақылайтынытуралышағымдарәлі де түсіпжатыр. Үкімет Бас прокуратураменбірлесіп, инвестициялықахуалғаәсерінтигізетінжағымсызүрдістердіжоюыкерек.

Былтыр бизнес өкілдеріменөткенкездесудебұлмәселебойынша мен нақтыұстанымдыайттым. Бізкәсіпиелеріменөзаракелісімгекелдік, яғни «капиталдызаңдастыру» үшінміндеттітүрдеҚазақстанэкономикасынақаржы салу қажетболады.

Еңбастысы, салынғанқаржы ел игілігінежарауыкерек. Бұлталаптынормативтіктұрғыданбекітіпалуқажет.

Тиістіреестргеенгізілгенкәсіпкерлерменкелісімжасағанкездемемлекеткеқайтарылатынактивтерді «заңсыз» дептанымаутуралынорманыбекітугеболады. Бұл – шынмәнінде, ірікәсіпиелерініңмүддесіне сай келетінмаңыздықадам. Бірақ, кәсіпкерлер де қаржыныреспубликалықбюджеткеаударумәселесінекелгендеҮкіметпенжәне Бас Прокуратураментығызбайланыстажұмысістеугетиіс. Бұл – әртеңгеүшінсаудаласпай, қажеттішараныңбәрінөзеркіменжасаукерекдегенсөз. Олар осы елдіңазаматыретіндемектеп, аурухана, стадион, музей жәнебасқа да әлеуметтік-мәденинысандарсалуғақомақтықаржыбөлугеміндетті. Мұндайкәсіпкерлердіңесіміжомартжандардың «алтын тізіміне» жазылады. Ал, одан бас тартқаннемесесөзбұйдағасалғанкәсіпкерлергеқатыстыәңгімебасқашаболады.

2029 жылғақарай орта бизнестің ел экономикасындағыүлесі 15 пайызғажетуікерек. Бұл – Үкіметтіңалдындатұрғанмаңыздыміндет. Қазірбұлкөрсеткіш – 7 пайызшамасында. Жылбасында мен орта бизнестіқолдауүшіннақтышешімдерқабылдаужөніндетапсырмабердім. Яғни, жан-жақтышараларқолғаалынуыкерекеді. Алайда, ісжүзіндеәлідайынемес.

Әркәсіпкерқолдаудыңқандайтүрі бар екенінжәнеоғанқалайқолжеткізеалатынынешқиындықсызбіліпотыруықажет. Сонда шағын бизнес орта бизнес санатынаөтугемүдделіболады. Біздеқазірқолдаушараларының 100-ден астамтүрі бар. Бұданбіліктімаманныңөзішатасуымүмкін. Сондықтанмемлекеттікқолдаушараларыныңқаншалықтытиімдіекенінмұқияттексеріпшығукерек.

Ұсынылатынжеңілдіктердің бизнес өкілдерінетүсініктібірыңғайтізімінәзірлеуқажет. Шағынжәне орта бизнестідамытуүшінфинтехтәсілдерінпайдалануғаболады, бұлмәселебойыншатиістіұсыныстар бар.

Агроөнеркәсіпкешеніне инвестиция тарту – өтемаңыздыміндет. Тасқынсуданболғанқиыншылықтарғақарамастан, диқандарымызегінегужұмысын дер кезіндеаяқтады. Оларғазорризашылығымдыбілдіремін.

Биылегіснауқанынаекіесекөпқаражатбөлінді. Алайдаагроөнеркәсіпкебөлінетінбүкілақшаның 70 пайызы – мемлекетқаржысы. Бұлсалағакоммерциялықбанктердіңқаражатын да тартуқажет. Диқандарғаөсімі аз несие беру үшінмемлекеттікқаржыинституттарынсубсидиялаушараларықолғаалынды. Банктергеқатыстыосындайтәжірибеніқолданукерек.

Мұныңбәрішаруалардыайналымғақажеттіқаражатпеншұғылқамтамасызетуге, сыбайласжемқорлыққатеріназайтуғажәненесиеалудыоңтайландыруғажолашады.

Агроөнеркәсіпкешенінтікелейсубсидиялаутәсіліненарзаннесие беру тәсілінебіртіндепкөшу – аса маңыздыміндет.

Бөлінгенқаражаттыңбәрітиімдіжұмсалуғатиіс. Алайдашындыққажанаспайтынақпарат беру, басқашаайтқанда, мәліметтердібұрмалауауылшаруашылығындағышынайыахуалдыбағалауғакедергікелтіріпотыр.

Арнайы комиссия 2 миллион іріқаражәне 3 миллионнанастамуақ мал санда бар, санаттажоқекенінанықтады. Егіншаруашылығысаласында да осындайжайттар бар екенібелгіліболды. Шынмәнінде, мұныңбәрі – мемлекеттен субсидия алуүшінжасалғанкөзбояушылық. Ондайқылмыстықәрекеттергетосқауылқоюқажет. Ал, мұндайіспенайналысқанадамдардыжауапкершіліккетартукерек.

Жер – ауылшаруашылығысаласына инвестиция тартудыңбастыкепілі.

Жертелімдерінқайтаружөніндегіарнайы комиссия әкімдіктердіңауылшаруашылығыалқаптарын конкурс өткізбей-ақ беру туралыекімыңнанастамзаңсызшешімқабылдағанынанықтады. Бұлмәселеқатыстыекіұштыұстанымболмауықажет.

Заңсызалынып, пайдаланылмайжатқанжероңтайландырылғанрәсімбойынша  мемлекеткеқайтарылуғатиіс. Ал, жердіпайдаланушыоған инвестиция салып, адалеңбекетіпжатса, жұмысқабөгетжасамаукерек. Сондай-ақоныңауылдыкөркейтіп, тұрғындарғатұрақтыжұмысберіпотырғанын да ескергенжөн.

Көптегенменшікиесіөздеріпайдасынкөріпотырғанжерденмыңдағаншақырымалыстатұрады, ондағыауылтұрғындарынақамқорлықжасауойынакіріп те шықпайды. Бізгемұндайжериелерініңқажетіжоқ. Үкімет пен Бас прокуратура оларғақатыстымәселенімықтапқолғаалуғатиіс.  

Азаматтар, әсіресе, ауылтұрғындарызаңдытүрдетабыстыжұмысістеп, болашағыныңқамынөзіойлауы  керек. Олардыосығанынталандыру – мемлекеттіңбастыміндетініңбірі.

Былтыр «Ауыл аманаты» жобасыбасталды. Жалпынәтижесіжаманемес. Енді осы жобааясындатағыбіржаңатәсілді, яғни «тауарнесиесін» беру мәселесінқарастыруқажет.

Ауылтұрғындарынаөзөнімдерінөңдеугежәнесатуғамүмкіндікберетінинфрақұрылымқұруөтемаңызды.

Әраудандаазаматтарғатүрліауылшаруашылығыдақылдарынөсірудіүйрететінорталықашуқажет. Осындайжоба «Amanat» партиясыныңбастамасымен Жамбыл облысыМеркіауданындажүзегеасырылды. Үкімет пен әкімдербұлтәжірибенібасқа да аймақтарғатаратудыойластыруыкерек.

Жалпы, отандықбизнескежәнешетелинвесторларынажолашу – Үкімет пен барлықмемлекеттікорганныңміндеті. Ал олардың, яғнибизнестіңжәнеинвесторлардыңзаңдықызметінекедергіжасау аса ауырқұқықбұзушылықдепсаналуғатиіс. Демекондайәрекеткежолбергендертиістіжазасыналады. Мен бұлтуралыүнеміайтыпжүрмін.

Ал кәсіпкерлер мен инвесторларөзжұмысынадалжүргізіп, заңдысақтап, салықтөлеуденжалтармауыкерек.  

ҮШІНШІ. Еліміздіңөнеркәсіпәлеуетінтолықпайдалануүшінжан-жақтышараларқабылдауқажет.

Үкімет 17 іріжобаныңтізімінжасады.

Ондатереңөңдеутәсілінмеңгеругебасымдықберілген.

Өзшикізатымыз бен құрал-жабдықтарымыздыбарыншапайдалану, ірікәсіпорындарғажапсарласөндірістерашумаңызды.

Мен жуырдаҚарағандыоблысындаболдым. Сол кезде «Qarmet» металлургия комбинатынабардым. Отандық инвестор келгенсоң, ондағыахуаледәуіртұрақталды. Кәсіпорынжаңғыртылабастады. Бұлқадамөндірілетінөнімкөлемінайтарлықтайарттыруғатиіс.

Саран қаласыныңэкономикасынәртараптандыружұмысыжүргізіліпжатыр. Ондаавтокөлікдоңғалағынжәнетұрмыстық техника шығаратынөндірістеріскеқосылды. Соныңарқасындабұлелдімекенмоноқалаларсанатынаншығарылды. Басқа да моноқалаларға дем беру үшін осы тәжірибеніқолдануқажет.

Жалпы, аймақтардыңөсіп-өркендеуінежолашатынжаңаөндірісорындарынбарыншадамытукерек.

БиыларнайыЖарлықпен Алатау қаласықұрылғанынбілесіздер. Бұлқалақарқындыдамитын, инновация кеңіненқолданылатынәрібіліктімамандаржұмысістейтінорынғаайналуықажет. Үкіметондажайлыөмірсүріп, табыстыеңбекетуге, инвестиция салуғақолайлыжағдайжасауғатиіс.

Автокөлікқұрастыруісіндеоңнәтижелер бар. Осы қарқындысақтап, жергіліктіөндіріскөлемінұдайыарттырукерек. Мемлекеттіңавтокөлікөнеркәсібінекөрсетіпжатқанжан-жақтықолдауытүптіңтүбіндетолыққандыавтокөлікқұрастырукластеріретіндеелдіңигілігінеайналуықажет.

Мұнай-газ-химия саласыноданәрідамыту – маңыздыміндет.

Біз полипропилен және полиэтилен шығаратыніріөндірістікжобалардыжүзегеасырабастадық. Бутадиен, карбамид, терефталқышқылынөндіругеарналғанбасқа да болашағызоржобаларқолғаалыныпжатыр.

«Орта Азия – Орталық» магистральді газ құбырыныңелімізгетиесілі 800 шақырымнанастамбөлігінжаңғыртужұмысыөтеқысқамерзімдеаяқталды. Газ тасымалдаубағдарларынәртараптандыружәнеоныңқуатынарттыруқажет. Тұрғындардыжәнеэкономиканыгазбенқамтамасызету – Үкіметтіңбастыміндетініңбірі. Былтырбірқатар газ кенішіигерілебастады. Сондай-ақжылынажалпыкөлемібір миллиард текше метр газ өндіретінжаңакенорындарынигеружоспарланыпотыр. Әзіргебұлжобалартолықіскеқосылғанжоқ. Сондықтангаздыішкінарыққатиімдібөлуқажет. Жылуэлектрорталықтарынжәнеқарапайымтұтынушылардыкөмірорнына газ жағуғакөшіружұмысынбайыппенжүзегеасырғанжөн.

ҮкіметкеЖаңаөзендегі, ҚашағандағыжәнеҚарашығанақтағы газ өңдеукәсіпорындарыныңқұрылысынтездетудітапсырамын. Бұл – бастыміндет.

Осы саланытабыстыдамытуүшінинвестицияныңқайтарымынқамтамасызететінпәрмендіынталандырушараларынқысқамерзімдеқабылдау, соныңішіндеақылғасыйымдытарифтер мен көтермебағалардыбелгілеукерек.

Газ кеніштерінегеологиялықбарлаужасауүшінжаңа инвестиция тартутұрғысынаналғандабұлшараларөтемаңызды. Әйтпесе, экономиканықажеттікөлемдегазбенқамтамасызетумүмкінемес.

ТӨРТІНШІ. Инфрақұрылымғақатыстыөзектімәселелердішешуқажет.

Бұлжұмыс, еңалдымен, энергетика жәнекоммуналдықшаруашылықсаласындажүргізілугетиіс.

Қазір энергия өндіретінжаңанысандар салу үшінберілетіннесиешарттарынқолайлыдепайтаалмаймыз. СондықтанҮкіметқаржыинституттарыарқылыұзақмерзімгеарналғанқолжетімдінесие беру жолдарынойластыруғатиіс.

Мемлекеттіңұзақуақытқаарналғаннақты тариф саясаты, яғнитиістіжоспарыболуыкерек. Бұл – осы салаға «ұзақмерзімге инвестиция тартудың» негізгішарты. Алайдатұтынушыларғаарналғантарифтіңорынсызөсуінежолберугеболмайды.

Энергетика жәнекоммуналдықшаруашылықсаласынжаңғыртужөніндегіұлттықжобаныжылсоңынадейінбекітукерек. Коммуналдықресурстардыүнемдеумәдениетінқалыптастыру – өтеөзектімәселе.

Келесіжылданбастапнақтыережелеренгізілугетиіс. «Көптұтынсаң – көптөлейсің» қағидатынбасшылыққаалуқажет. Алайдатұтынушыларжекемонополистердіңшырмауындажалғызқалмауғатиіс.

Заңнамағаәлеуметтікмаңызы бар қызметтердегенұғыменгізілуікерек. Оны мемлекеттікқызметкөрсетуүдерісісияқтыреттегенжөн.

Қазірәлемде энергия тапшылығыкүшейіпбарады. Елімізгесенімдіжәнеэкологиялық таза қуаткөздері аса қажет. Сондықтанбіз атом энергетикасындамытуға баса мәнберуімізкерекдепойлаймын.

Себебіэкономикамызкүнөткенсайын мол энергиянықажететуде. Мұндайсұранысты атом энергетикасықамтамасызетеалады. Қазірдамығанжәнедамушы 30 мемлекетте 200-ге жуық атом электрстансасыжұмысістептұр.

Бізеліміздіңөзінетәнерекшелігінжәнеұзақмерзімгеарналғанұлттықмүдделеріміздіескереотырып, тек алғақарайжүруімізқажет. Бірсөзбенайтсақ, болашақтыойлауымызкерек. Сондықтан мен атом электрстансасынсалуғақатыстыбарыншабайыптышешімқабылдауқажеттігінұдайыайтыпкелемін.

Стратегиялықжоспарлардықоғамдакеңіненталқылаукерекдепсанаймын.

Ел өміріндегіәрбірмаңыздықадамжұртшылықпенбірлесіпжасалуғатиіс. Атом электрстансасытуралыреферендумғақатысты да дәлсолайболуыкерек. Былтыр мен бұлмәселебойыншаөзпікірімдіайттым, яғни, референдум тақырыбыныңқоғамталқысынатүскенінебіржылболды. Бұлазаматтарымыздыңжан-жақтыойланып, салмақтышешімқабылдауынажеткіліктімерзімдепойлаймын. Сондықтан мен Үкіметтіңұсынысынқолдаймын.

Атом электрстансасын салу мәселесінеқатыстыжалпыұлттық референдум биылғы 6 қазандаөтеді. БүгінтиістіЖарлыққақолқоямын.

Алдағы референдум кеңауқымдыжалпыұлттықдиалогтыңтағыбірайқынкөрінісіболмақ. Шынмәнінде, бұл – «Халықүнінеқұлақасатынмемлекетке» тәнсипат. Бізосындайқадамдарарқылыжаңақоғамдық-саясимәдениеттіңнегізінқалаймыз. Маңыздымемлекеттікшешімдерқабылдаудыңжаңаүлгісінжасаймыз.

Келесімәселе. Көлік-логистика секторындамыту – стратегиялықмәніайрықшабасымдық.

ЕлімізЕуразияқұрлығыныңдәлортасындаорналасқан. Бұл – бізгеәлемдікбәсекедезормүмкіндікберетінартықшылық. Сондықтанкөлікинфрақұрылымынасалыныпжатқанәрбір инвестиция өзін-өзіақтайтынысөзсіз.

Бізкейінгіұрпаққажоғарысапалы авто жәнетеміржолдардықалдыруымызкерек. Сондай-ақтиімдіжұмысістейтінәуехабтарын, теміржолбекеттері мен теңізпорттарынсалуымызқажет. Бұлреттебірқатаркешендімәселенішешкенжөн.

Теміржолсаласында реформа жасауүшін тариф жүйесіқайтақаралуыкерек. Бұл – айдананықнәрсе. Жаңатарифтертеміржолжелісінқалыптыжағдайдасақтауғажәнеоныңтасымалқабілетінарттыруғамүмкіндікбереді.

«Қазақстантеміржолы» компаниясыүшіріинфрақұрылымдықжобанықолғаалды, яғнитеміржолсалыпжатыр. Оныңжалпыұзындығымыңшақырымнанасады. Бұлжобаларбекітілгенмерзімдежәнеөтесапалыіскеасырылуғатиіс.

Автокөлікжолдарыныңжай-күйі – өзектімәселе. Мен бұлтуралыосығандейін де айттым. Биылелімізде 12 мыңшақырымғажуықжолсалынып, жөнделіпжатыр. Қазақстандамұндайауқымдыжұмысбұрын-соңдыболмаған. Астана-Алматы, Ақтөбе-Атырау-Астрахань, Талдықорған-Өскеменбағытындағыкүрежолдардықайтажаңғыртужұмыстарыаяқталыпқалды. 2,5 мыңшақырымғасозылатыноблысаралықжәнеауданаралықжолдарды орта деңгейдежөндеугеарналғанбағдарламаныңмән-маңызызор. Дәл осы жолдарменжұртөтежиіжүреді. Сондықтанбағдарламаныңауқымынкеңейтіп, оғанкемінде 10 мыңшақырымжолдықамтудытапсырамын.

Әрине, мұндасаннангөрі сапа маңыздырақ. Сол үшінинновациялықзаманауиәдіс-тәсілдердікеңіненқолданғанабзал. Бұлжұмысқақоғамдықбақылаудыкүшейтуүшінбірыңғайцифрлықплатформаныіскеқосқанжөн. Ондабарлықжолды, соныңішінде, қалааумағындағыжолдардысалуғажәнежөндеугеқатыстыақпаратболуыкерек.

Қазақстанцифрландырусаласындақолжеткізгенжетістіктерінеселейтүсугетиіс. «Электрондыүкімет» платформасынажасанды интеллект технологиясынбарыншаенгізуқажет. Қазақстанжасандыинтеллектінікеңіненқолданатынжәнецифрлықтехнологиялардыдамытыпжатқанелгеайналуғатиіс. Бұл – Үкіметтіңбастыміндетініңбірі. Парламент депутаттарын осы жұмысқаатсалысуғашақырамын.

КелесіжылыАстанадаЖасанды интеллект ұлттықорталығыніскеқосукерек. Бұлорталықоқушылар, студенттер, ғалымдаржәнекәсіпкерлерүшінәрдайымашықболады.

Цифрлықактивтер мен майнингтізаңменреттеп, криптобиржалардыоданәрідамытуісінжалғастырғанжөн. Еліміздеэкономикағақажеттіэлектрқуатынөзкерегінешамадантыспайдаланатын, сөйтетұрасалықты аз төлейтінкәсіпкерлер бар. Міне, осындайлардыжөнге салу керек.

2025 жылы Каспий теңізіарқылыталшықты-оптикалықбайланысжелісінтартужобасыаяқталмақ. Елімізүшінбұлжобаныңмаңызызор. Сол арқылымәліметтердіңхалықаралықарнасыменжәнетрансшекаралықағыныменбайланыстыцифрлықинфрақұрылымқұрааламыз.

Жалпы, телекоммуникация желілері мен дата-орталықтарынбарыншажетілдіруге, кибер-қауіпсіздіктіңәлемдікстандарттарыненгізугежәнемамандарымыздыңбіліктілігінарттыруғақатыстыжұмыстыжалғастырукерек.

Әуехабтарындамыту – өтемаңыздыміндет.

Қазақстанныңәуекеңістігіарқылыжылсайын 150 мыңтоннағажуықжүктасымалданады. Алдағытөртжылдабұлкөрсеткіштіекіесеұлғайтуғаболады. Әуежайларымыздыңжүктасымалдаумүмкіндігінарттыруүшінбарлықжағдайдыжасаукерек.

Ішкіәуебағдарларындамытуғаайрықшаназараударғанжөн. Бұл, әсіресе, негізгі туризм нысандарыныңинфрақұрылымынжақсартуүшінмаңызды.

БалқашжәнеАлакөлдемалысаймақтарындағыұшу-қонужолақтарытолықжаңғыртылды. Қатонқарағай, Зайсан жәнеКендірліөңірлерінің де туристікәлеуетіндұрыспайдалануқажет. Осындайдемалысаймақтарындасапасыжоғарыжолинфрақұрылымы бар әуебекеттері мен әуежайлар салу керек.

Өнеркәсіптідамытуқорыныңесебіненкіші авиация ұшақтарыналғанжөн.

Туризм жобаларынжүзегеасырғандатабиғатқазиянкелтірмей, экологиянысақтаубарыншамаңыздыекенінерекшеатапөткімкеледі.

Келесі. Ирригация жүйелеріжәнежалпы су шаруашылығымәселесіменмұқиятайналысуқажет.

Көктемдегіалапаттасқынбүкілелімізүшінүлкенсынақболды. Сол қиынкүндердебізынтымағыжарасқан ел екеніміздікөрсеттік. Қазақстанныңәраймағынанжиналғанеріктілер мен жанашыразаматтарзардапшеккенжұртқакөмекқолынсозды. Меніңелдікістеншетқалмаутуралыүндеуімеірі бизнес өкілдері де қолдаубілдірді. Мемлекеттіңбатыләрекеті мен халықтыңөзаратілектесболуыныңарқасында аса қиынжағдайдан аман-есенөттік. Дегенмен, орталықжәнежергіліктібилікөкілдері осы оқиғадансабақалуыкерек.

Қазіргізамандабізкезкелгенқатергедайынболуымызқажет. Сондықтанқарғын суды жинап, диқандардыңқажетінежаратуүшін оны дұрыссақтайбілгенжөн. Гидрология бекеттерінжөндеп, жаңғыртуқажет. Суды барыншаүнемдеужұмысынұйымдастырукерек. Бұл – еңалдымен, ауылшаруашылығынақатыстымәселе, яғни су үнемдеутехнологиясын, әсіресе, ауылшаруашылығындакеңіненқолдануқажет.

Су қорынжинап, оны тиімдіпайдаланып, ирригация жүйесіндұрысқолданаалсақ, бұлсалаға да инвестиция тартуғаболады. Сондықтан тариф саясатынреттеп, инвесторларғатиімдіқолдаушараларынұсынуқажет. Бұл – Үкіметтіңалдындатұрғанмаңыздыміндет. Нақтыжұмысқакірісукерек.

БЕСІНШІ. Еліміздіңкадрлықәлеуетінбіртіндепарттыруөтемаңызды.

Экономиканыбіліктімамандарменқамтамасызету – аса өзектіміндет. Еңалдымен, су, энергетика, құрылысжәнебасқа да салалардақаттыбайқалыпотырған кадр тапшылығынжоюқажет.

Сондай-ақболашақтасұранысқаиеболатынкәсіптерүшінбіліктімамандардаярлаукерек. Бұлбағыттанақтыжұмыстарбасталды.

Үкіметжоғарыбілімсаласынхалықаралықбілім беру кеңістігіменықпалдастырыпжатыр. Қазірдіңөзіндееліміздешетелдіңбелгілі 23 жоғарыоқуорныжұмысжүргізебастады.

Оларғамейліншеқолдаукөрсетукерек. Атапайтқанда, маман даярлауғаберілетінмемлекеттіктапсырыстыбіртіндепкөбейткенжөн. Бұлтәсілдібілімбағдарламасызаманталабына сай келетінөзоқуорындарымызға да қолдануғаболады.

Осы ретте грант құныжастардысапалыоқытуғамүмкіндікберугетиіс. Мемлекетқаржысынуниверситеттіңбәрінешашыратып, оңды-солдытаратаберугеболмайды.

Үздікуниверситеттердіңнақтысекторменбайланысыннығайтукерек. Инновациялықсаясаттыеліміздіңғылыми-технологиялықбасымдықтарыменүйлестіруқажет. Мұндайқадамәрсаладағыинновацияғасерпінбереді. Сондай-ақжоғарыоқуорындарындағықолданбалығылымныңәлеуетінарттырады. Соныменқатарғалымдардыңшетелдегітағылымдамасынәншейінсинекурағажәне «академиялықтуризмге» айналдырмаукерек.

Жоғарыоқуорындарығанаемес, техникалықжәнекәсіптікбілім беру мекемелері де біліктікадрлардаярлауықажет. Үкіметколледждежақсыоқығантүлектердімамандығыбойыншамемлекеттікқызметкеалумүмкіндігінқарастыруғатиіс.

Кәсіптікбілім беру саласына реформа жасау – айрықшаөзектімәселе. Бұл – экономиканыңөсімінқамтамасызетужәнеинвестициялықтартымдылығынарттыруүшін аса қажетқадам.

Мен 2025 жылдыЖұмысшымамандықтарыжылыдепжариялаймын. Осы уақытішіндетехникалықжәнекәсібибілім беру жүйесінреформалауқажет. Сондай-ақбізжұмысшымамандықтарындәріптеуарқылықоғамдаеңбекқоржәненағыз маман болу идеясыннасихаттаймыз.

Адаләрітабандыеңбегіментабысқажеткенадамдарқашандақұрметті, сыйлыболуыкерек. Бұлбізұсыныпотырған «Адалазамат – Адалеңбек – Адалтабыс» қағидатынатолық сай келеді.

Бірсөзбенайтқанда, біздіңқоғамдаеңбекқорлық, кәсібиліксияқтықасиеттерөтежоғарыбағалануғатиіс. Өзкәсібін  жетікмеңгергенмамандарұлтсапасынарттырады. Сондықтанбізеңбекадамыныңмәртебесінкөтеріпжатырмыз. Бұлбағыттағыжұмыстоқтамайды, жалғасабереді.

Жұмыстыңжаманыжоқ, кезкелгенеңбек – қадірлі. Еңбастысы, әркімжауапкершіліктітереңсезініп, өзміндетінсапалыатқаруғатиіс. Сонда ғанаеліміздамудыңсаражолынатүседі.

Халқымызда «Жұмыстыңкөзінтапқанбайлықтыңөзінтабады» дегенсөз бар. Кәсібінеадаләріжауапкершілікпенқарағанадамқашандалайықтыбағасыналады. Бұлтүсініктіқоғамсанасынасіңіруқажет. Азаматтарғақұрметтіатақберудегітүпкімақсатымыз да – осы. Бұғандейінмұғалімдерге, дәрігерлергежәнемәдениетқайраткерлерінеосындайатақтарберілебастады. Бұл – өтежақсыбастама, оныңаясынкеңейтукерек.

Бізтүрлісаладағымамандарға, қатардағыжұмысшыларғақұрметкөрсетуімізқажет. Бәсекегеқабілеттіэкономикасы бар озық ел боламыздесек, еңалдымен, адалеңбектібағалағанабзал. Сондықтанинженерлерге, геологтарға, кенорнынигерушімамандарға, ауылшаруашылығы, көлікжәне су саласыныңқызметкерлеріне, ғалымдар мен өнертапқыштарғаберілетінқұрметтіатақтармемлекеттікмарапаттарсанатынақосылады.

Еңбегініңмемлекеттікдеңгейдебағалануыбаршакәсіпиесінеерекшешабытбереді, еңбекадамныңабырой-беделінкөтереді.

Еліміздіңкадрлықәлеуетінарттыруісінде орта білім беру жүйесіөтемаңыздырөлатқарады.

Меніңтапсырмаммен «Жайлымектеп» ұлттықжобасыжүзегеасырылыпжатыр. 2025 жылдыңсоңынадейінзаманауиүлгідегі 217 мектеппайдалануғаберіледідепжоспарланған. Осы өтемаңыздыжұмысты «Самұрық-Қазына» қорықадағалапотыр. Үкімет пен әкімдербұлшаруағабелсенеатсалысуғатиіс. Депутаттар да ортақістеншетқалмайдыдепойлаймын.

Үкіметжайлымектептердіарнайыбасқаружүйесіненгізудіойластыруыкерек.

Соныменбіргееліміздегі 1300 мектепкекүрделіжөндеужүргізуқажет. Үкіметәкімдерменбірге оны қаржыландырукөздерінанықтап, соныңішіндедемеушілерден де қаражаттартып, 3 жылішіндебұлмектептердітолықжаңартуыкерек.

Мемлекеткепілдітөлемдерүшінқыруарқаражатбөледі. Оныңішіндежекеменшікмектептергеберілетінқаржы да бар. Мысалы, 250 мыңнанастам бала оқитынжекеменшікмектептергебиылдыңөзіндебюджеттен 134 миллиард теңгебөлінді.

Ата-аналармемлекеттіңжекеменшікмектептергенақтыкөмекберіпжатқанынбілугетиіс. Осығанорайәрбалаға норматив бойыншабөлінгенқаражаткөрсетіліптұруықажет. Сонда азаматтарымызәлеуметтікбағдарламаларғабөлініпжатқанқаржытуралышынайыақпараттанхабардарболады.

Бұданбөлек, мектептердіңжұмысынжақсартушараларынқолғаалғанжөн.

Мұғалімдердіңбіліктілігінарттыруғажәнеәлеуметтікмәртебесінкөтеругекөңілбөлгенабзал.

Ұстаздар – ұлттыңзияткерлікқуаты. Оларбілімдіұрпақтәрбиелеуарқылыеліміздіңөркендеуінежолашады. Үздікоқубағдарламасы, заманауимектептер, озықбасқаружүйесіболса да, ұстазбіліктіболмаса, оныңбәрібекерекеніанық. Сондықтанпедагогикалықжоғарыоқуорындарынаталапты, қабілеттіжастардықабылдауға баса мән беру керек. Жалпы, бұлбағыттағыжұмыстыңбеталысыжақсы, оны жалғастыруқажет.

Баланы мектепкедайындаумәселесінеайрықшаназараударғанжөн. Мектепкедейінгітәрбие беру жәнеоқытуісінемемлекетпенқатарата-аналар да жауапты. Сондықтанмектепкедейінгібілім беру саласындаәрбалағабөлінетінқаражатотбасыныңнақтытабысынабайланыстыболуыкерек. Осылайша, бізбілім беру жүйесін  оданәріжетілдіруарқылышынмәніндемұқтажазаматтарғакөмеккөрсетемізжәнемемлекеттікқолдаудыңашықболуынқамтамасызетеміз. Түптепкелгенде, азаматтарымыздың  әлеуетінарттырамыз. 

АЛТЫНШЫ. Ұлтсаулығыннығайтуүшінкешендішаралардықолғаалып, халықтыәлеуметтікқолдаужүйесінжаңғыртукерек.

Міндеттіәлеуметтікмедициналықсақтандыружүйесініңенгізілуіденсаулықсақтаусаласынақосымшаресурстарәкеліп, жекеменшікмедицинағазорпайдасынтигізді.

Биылденсаулықсақтаусаласынабюджеттен 3,3 триллион теңгеқаржыбөлінді. Бірақ, оныңнәтижесіәлікөрініпжатқанжоқ.

Медициналықсақтандыружүйесінеқатысушыларарасындаміндеттердіңдұрысбөлінбеуібұрмаланғанақпараттыңкөбеюінеәкепсоқтырды. Науқастарғамемлекеткепілдікбергенқызметтердіақылынегіздеалудынемесебірнеше ай бойыкезеккүтудіұсынужайттары аз емес. Бұғанжолберугеболмайды.

Бюджеттіңмүмкіндігі мен міндеттемесінескереотырып, мемлекеткепілдікберетінмедициналықкөмектіңбірыңғайбазалықтоптамасынжасауқажет. Ал оданасыпкеткеншығынныңбәрісақтандыружүйесіарқылытөленугетиіс.

Цифрландыруболмаса, мұндайауқымдыөзгерістердісәттіжүзегеасырумүмкінемес. Бір-бірінебайланысыжоқондағанбағдарлама мен ақпараттарбазасыныңорнынабірыңғаймемлекеттікмедициналықақпаратжүйесінжасаукерек.

Жаңажүйе, меншіктүрінеқарамастан, мемлекеттіктапсырысалатын медицина мекемелерініңбәрінетолықбақылаужасалуынжәнемәліметтердіңшынайыболуынқамтамасызетуіқажет. Үкімет осы маңыздымәселенішешугедереукірісіп, бұлбағыттағыжұмыстыңбарысыжөніндемағанжәнедепутаттықкорпусқаесепберіпотыруғатиіс.

Еліміздегіденсаулықсақтаусаласындамытуүшінмемлекеттік-жекеменшікәріптeстіктетіктеріарқылыресурстардыбелсендітартуқажет. Өкінішкеқарай, шетелдердіңмемлекеттік-жекеменшікәріптeстіккеқатыстыозықтәжірибелерізаңнамамыздатолықкөріністапқанжоқ. Мұныңбәріжобалардыңтиімсізболуына, бюджеткетүсетінсалмақтыңтымартуынаәкепсоқтырады. Бұлтәсілдердіқайтақарап, инвестиция тартуүшінақылғақонымдытарифтерұсынуқажет. Үкіметденсаулықсақтаужәнебілім беру саласындағымемлекеттік-жекеменшікәріптестіккеқатыстыжаңанормативтер мен ережелерәзірлеуікерек.

Білікті медицина мамандарыныңтапшылығы – әлі де өзектімәселе.

Бұлмәселенішешуүшін, еңалдымен, медицина саласындағыбілімсапасынбарыншаарттырғанжөн. Соныңішінде грант құнынбілім беру үдерістерініңдеңгейінеқарайсаралауарқылыбелгілеп,  тиімдітаратуқажет.

Баршаңызғамәлім, мен бұқаралықспорттыдамытуғаерекше
мәнберіпотырмын. Жастарымызденісау, мықтыазаматболыпөсуікерек. Сондықтанұлтсаулығынсақтауүшінбұқаралықспорттыңмаңызыайрықша. Жақында мен Олимпиадағақатысушыларменкездестім, спорттағынақтыміндеттер мен басымдықтарғатоқталдым.

Шынмәнінде, бұлсаладағызаңнаманыжаңартатынкезкелдідепойлаймын. Заңғаенгізілетінөзгертулербұқаралық спорт пен балаларспортындамытуғазорсерпінбереді. Сондай-ақболашақжеңімпаздаршоғырындаярлауғажолашады. Депутаттар осы маңыздызаңжобасынаайрықшамәнбергеніжөндепсанаймын.

Келесімәселе. Әлеуметтіктұрғыданосалазаматтарғақолдаукөрсету – өтемаңыздыміндет. Сондықтанмемлекетәлеуметтікшығыстардыбіртіндепұлғайтыпжатыр. Қазірбюджеттіңжартысынанкөбіәлеуметтіксалағажұмсалады.

Балалыотбасылардықолдауүшінсәбикүтімінеөтемақытөлеумерзімібіржылданбіржарымжылғадейінұзарды.

Зияндыеңбекжағдайындажұмысістейтіназаматтарғабиылданбастапарнайытөлемдерберіліпжатыр. «Ұлттыққор – балаларға» ауқымдыжобасыіскеқосылды. 7 миллион баланыңесепшотынаҰлттыққордыңтабысынанжалпысомасы 300 миллиардтанастамтеңгеаударылды. Дегенменқазірмемлекеттарапынанқолдаукөрсетілгенкездеазаматтардыңнақтытабысыескерілмейжатқанынмойындауқажет. Басқашаайтсақ, әлеуметтікқолдауғамүлдемұқтажемесауқаттыотбасылар да мемлекеттенкөмекалады. Мұндайжайттар аз емес. Осыныескереотырып, халықтықолдаутәсілдерінжетілдіретүсуқажет. Сондықтан, Үкіметкеалдағыжылдыңбасынанбастап «Әлеуметтікәмиян» жобасынжүзегеасырудытапсырамын.

Мемлекеттікқолдаушынмәніндемұқтажадамдарғакөрсетілуіқажет. Бірсөзбен, кезкелгенәлеуметтіккөмекәділ, ашықжәнетиімдіболуғатиіс. 

ЖЕТІНШІ мәселе. Экологиялықахуалдыжақсарту – алдымыздатұрғаннегізгіміндеттіңбірі. Бізқоғамдақоршағанортанықорғаудыңмән-маңызынкеңінендәріптеуімізкерек.

Халықтыэкологиялықфакторлардыңжағымсызәсеріненсақтауқажет. Бизнес өкілдерітабиғаттықорғауісінезоржауапкершілікпенқарауыкерек. Үкімет пен «Атамекен» палатасы осы бағыттанақтышараларқабылдауғатиіс. Бұлсалағаозықтехнологиялардыкеңінененгізужұмысынжалғастыруқажет. Табиғаттыластайтынқалдықтарға мониторинг жасайтынозықжүйеойдағыдайжұмысістеугетиіс.

Қазақстанныңбірегейжануарларжәнеөсімдіктерәлемінсақтаумәселесіәрдайымөзектіболыпқалабермек. Мемлекеталдағыуақытта да кеңбайтақдаламыздыжәнеорманымыздыөрттенқорғауүшінбарлыққажеттішаранықабылдайды.

Қазақстанныңтабиғатыөте бай жәнеалуантүрлі. Алайдаорман-тоғайларжеріміздің 5 пайызынғанаалыпжатыр. Табиғаттыңәралуандығынсақтауүшінбізорманалқаптарынкөбейтуімізқажет.  Бұлміндетеліміздіңтұрақтыәлеуметтік-экономикалықдамуыүшін де өтемаңызды. Мен Президент болыпсайланғанкүнненбастап осы мәселегеерекшемәнберіпкелемін.

Еліміздікөгалдандыружұмысыныңқарқыныжаманемес. Тоқтапқалмай, оны жалғастыруқажет. «Семей орманы» аясындаормантұқымбағы бар. Бұл – ОрталықАзиядағыхалықаралықозықталаптарға сай көшетөсіретінбірден-біркешен. Осы жобаныбасқа да ормандыаймақтардажүзегеасырғанабзал.

Орман-тоғайдыкөбейтубүкілелдіжұмылдыратыннағызхалықтықидеяғаайналуыкерек. Сондықтан ел ішіндеауқымдыақпараттық-түсіндіружұмыстарынжүргізгенжөн.

Баршаңызғамәлім, еліміздекөктемненбері «Таза Қазақстан» жалпыұлттықэкологиялықакциясыжүріпжатыр. Бұл – тұтасхалықтыұйыстырғанберекелібастама.

«Таза Қазақстан» шарасынабірнешеайдыңішінде 3 миллионғажуықазамататсалысты. Жүздегенмыңүйдіңауласытазартылды, 1 миллион тоннаданастамқоқысжиналды. Осындайигішаралардыңарқасындақоғамдажаңамәдениет, жаңақоғамдық этика орнығыпкеледі. Мұнытуғанелгедегенсүйіспеншілік, жанашырлықдеугеболады. Ұлттыңжаңасапасыосындайнақтышараларарқылықалыптасады. Бұл – уақытшанауқанемес. Осы маңыздыжобажылбойыжалғасаберугетиіс. Себебі, шынынайтқанда, кейбірсанасызазаматтарымызтабиғатты, көшелердіәлі де ластапжатыр. Осындайадамдардыңәрекетінезаңбойыншатосқауылқоюкерек. Бірсөзбен, қоршағанортаныңтазалығыәркімніңкүнделіктідағдысынаайналуықажет.

Халқымыздыңбойындажақсықасиеттерөтекөп. Мысалы, өзгеелдербіздіқонақжай, ақкөңілхалықретіндебіледі. Дәлсолайтазалықжұртымыздыңқанына, жанынасіңгенқасиетболуыкерек.

«Таза Қазақстанның» аймақтардасапалыжүзегеасуынаәкімдертікелейжауапты. Оларжұртқаістіңмән-маңызынтүсіндіріп, жұмыстыдұрысүйлестіругеміндетті.

Аймақбасшысышаруашылықпенғанаайналыспайды. Әкімқоғамдық, руханимәселелердіәрдайымназардаұстауғатиіс. Әрбірбасшыелменетенежұмысістеуікерек, тұрғындарменсенімдібайланысорнатуықажет. Сонда жұрт та оныңбастамаларынқолдайды, ел үшінпайдалыіскежұмылакіріседі. Әкімніңабырой-беделідегеніміз де – осы.

СЕГІЗІНШІ. Мемлекеттікбасқаруісініңтиімділігінбарыншаарттырукерек.

Мен «Халықүнінеқұлақасатынмемлекет» тұжырымдамасынұсынғалы бес жылданастамуақытөтті. Осы уақытішіндеқоғам мен билікқұрылымдарыарасындағықарым-қатынасмәдениетінөзгертеалдық. Пікірбілдірудіңбірқатартиімдітетігіжәнетүрлі диалог алаңдарыпайдаболды. Мемлекеттікқызметшілердіңазаматтарментікелейсөйлесуіқалыптыжағдайғаайналды. Бұлтұжырымдамамемлекеттікқызметшілермінез-құлқыныңжаңамоделінқалыптастырды. Оларжауапкершілікпен, проактивті, ашықжәнетиімдіжұмысістейбастады.

Дегенменмемлекет пен қоғамарасындағыдиалогтыңсапасыноданәріарттыратүсуүшінбәрімізадаләріәділболуымыз, тек заңаясындаәрекететуіміз, бергенуәдеміз бен ісімізүшінжауапберебілуімізкерек.

Бізталқыланыпжатқанмәселелердіңмән-жайынбілебермейтін, тымасырасілтеугебейімтұратынпопулистердіңқоғамдағыкейбірбастамалардыіліпалып, өзмүддесінебұрыпәкететінінкөріпжүрміз. Мұныңдемократияғаешқатысыжоқ.

Өтініштердіқарауғақатыстыжұмыстыңбірыңғайэкожүйесіқалыптасабастағаныөтемаңызды. Бұлжүйехалықтыңқажеттілігі мен талап-тілегіннақтыбіліпотыруғамүмкіндікбереді. Мемлекеттікоргандарөзжұмысынжетілдіруүшіназаматтардыңөтініштерінталдауғакөбірекназараударуғатиіс.

Азаматтарымыздыңсоңғыжылдардағытағыбірталабы – әкімдердітікелейсайлаужүйесіненгізу. Бұлталап та орындалды.

Ауыләкімдерінтікелейсайлаужүйесі 2021 жылыенгізілді. Соданбері 2,5 мыңғажуықәкімсайланды. Бұл – баршаауыләкімдерінің 90 пайызғажуығыдегенсөз. Қалғандарыәкімніңөкілеттікмерзіміаяқталғанкездеөзретіменсайланабереді. Жаңаәкімдердің 60 пайызыбұрынмемлекеттікқызметте  жұмысістемеген.  Олардыңарасындаәртүрлікәсіпиелері, түрлі партия өкілдері бар. Орташажасы – 46 жас. Бірсөзбенайтсақ, халықөзітаңдағанәкімдердіңқұрамыедәуіржаңғырды.

Былтыркүздеалғашретауданжәнеоблыстықмаңызы бар қалаәкімдерінсайлайбастадық. Барлықоблыста 45 әкімжаңатәсілменсайланды. Бізсайлаунәтижесінжәнесайланғанәкімдердіңжұмысынжан-жақтызерделедік. Соныңқорытындысыбойыншатүбегейлішешімқабылдадық. Келесіжылданбастапжаңажүйегебіржолакөшеміз. Бұданбылайауданжәнеоблыстықмаңызы бар қалалардыңәкімдерітікелейсайлауарқылығанақызметкекеледі. Әкімдердіңөкілеттікмерзіміаяқталуынақарай, яғни ротация мерзіміжеткендесайлаубіртіндепөткізілебереді. Бұл да – саясижүйеніреформалауісіндегікезектімаңыздықадам. Саяси реформа – бірреттікнауқанемес. Мемлекеттіңдамуынақажетболса, реформаларосылайүздіксізжалғасабереді.

Мемлекеттікқызметшілердіңбіліктілігінарттырумәселесіәлі де өзекті. Үміткердікызметкетағайындағанкездеоныңкәсібижәнеморальдыққасиеттерінмұқиятескергенжөн. Бұрынғыжұмысынқалайатқарғаны да қапердеболуыкерек. Меритократия қағидаттарынанешкім бас тартқанжоқ. Бұлбағыттағыжұмыстыңаяқалысыжаманемес. Қазірмемлекеттікоргандардыңбәрі кадр жөніндегібірыңғайақпараттықжүйегекөшті.

ЕндіҮкімет пен Мемлекеттікқызметістеріагенттігібюджеттенқаржыландырылатынмекемелердің кадр мәселесінеқатыстыжұмысынтолықавтоматтандыруыкерек.

ТОҒЫЗЫНШЫ. Қоғамдазаң мен тәртіпидеологиясынтереңорнықтыруқажет.

Цифрлықтехнологиялардыңкүнделіктіөмірімізгежаппайенуітүрліалаяқтардыңкөбеюінеәкепсоқтыруда. Оғанбәрімізкуәболыпотырмыз. Сондықтан, қазірқаржыжәне экономика негіздерінбілу, қарапайымцифрлықдағдылардымеңгеру аса маңыздыболыптұр. Осы ретте «Amanat» партиясыұсынған «Қарызсызқоғам» жобасынатапөткімкеледі. Азаматтардыңқаржылықсауатынарттыруғаарналған осы жобағабылтыр 65 мыңадамқатысты. Ал, биылодан да көпадамқатысады.

Мектептерде, жоғарыоқуорындарындақаржылықжәнецифрлықсауаттылықнегіздерінүйрететінбілімбағдарламасыненгізуқажет. БұлжұмыстыҮкіметқаржысаласынреттеуоргандарыменбіргеатқаруыкерек. Мұныңбәріазаматтарымыздыңәртүрліалаяқтардыңқұрығынатүсіпқалмауынамүмкіндікбереді.

Құзырлыоргандардыңбәрізаңғабағынатынжұртқазардабынтигізіпжатқаналаяқтыққажәнесолсияқтыбасқа да заңсызәрекеттерге  қарсы  батылшараларқабылдауғатиіс.

Қазір «Құқықбұзушылықтардыңалдыналутуралы» заңжобасыәзірленіпжатыр. Осы заңныңталаптарынорындауүшінқоғам мен мемлекеттік аппарат күшжұмылдыруыкерек. Сонда ғанажағдайдытүзетіп, заңүстемдігінжәнеазаматтардыңқауіпсіздігінқамтамасызетеаламыз.

Кез келгенқоғамның, соныңішіндебіздіңқоғамның да бастыұғымдарғанегізделгенсұраныстары – әділдікжәнеқауіпсіздік. Осы негізгісұраныстардыңтолығыменөтелуімемлекеттіңтиімдіжұмысістейтінінайқынкөрсетеді.   

Еліміздеауқымдыреформаларкезең-кезеңіменжүзегеасырылыпжатыр. Саясижаңғырудыңнәтижесіндеазаматтарымыздыңөзойы мен пікірінашықайтып, мемлекеттікшешімдерқабылдауүдерісінеараласуынажолашылды. Сондай-ақәлеуметтік-экономикалықтұрғыдантереңөзгерістержасалыпжатыр.

Азаматтарымыздыңқұқығынқорғаусаласындакешендішаралардықолғаалдық. Негізгімақсат – әділеттіқоғамқұружәнесоныңарқасындадамудыңсаражолынатүскенозық ел болу. Сондықтанбіз осы бағыттағымаңыздыреформалардыжалғастырамыз, жүйеліжұмыстытоқтатпаймыз.

Тағыбірмәселе – азаматтардыңқауіпсіздігі. Жеке адамнанбастаптұтасқоғамныңқауіпсіздігінқамтамасызету – мемлекетүшінстратегиялықмаңызы бар басымдық.

Көптеген елде, тіптікейбірдамығанмемлекеттердіңөзіндеқылмыс пен тәртіпсіздікөршіптұрғанынақарамастан, бізсоңғыжылдарықауіпсізқоғамқұружолындаедәуіржетістіккежеттік. Көшедегі, қоғамдықорындардағықылмыс пен заңсыздықтыйылыпкеледі. Дегенменарқаныкеңгесалуғаболмайды.  

Меніңбастыміндетімніңбірі – Қазақстандықауіпсізәріжайлыелгеайналдыру. Құқыққорғауоргандарынажәнебасқа да жауаптымекемелергеазаматтардыңқауіпсіздігінбарыншақамтамасызетужүктелді.

Ішкіістерминистрлігіұсақбұзақылық пен вандализмненбастап, шетелдіктердіңзаңсызкөшіпкелуінежәнебасқа да ауырқылмыстарғақатаңтосқауылқойып, дереужолынкесугеміндетті. Құқықтықмемлекеттеқылмысәлемінеорынжоқ, қарақшылықтытүп-тамырыменжоюқажет. Түрліэкстремистердің, оныңішіндеәсіредіншілдердің де елгеіріткісалатынәрекеттерінеқатыстыұстанымдәлосындайболуғатиіс.

Құқыққорғауоргандарыкәсібилік, батылдықжәнетабандылықтанытуыкерек.

Жолапаттарықоғамныңзоралаңдаушылығынтуғызыпотыр. Жылбасынанберіжол-көлікоқиғасынан 1300-ден астамадамқазаболып, 16 мыңнанастамазаматзардапшекті. Адамдаркүнсайынжолүстіндеқазағаұшырапжатыр. Олардыңарасындатұтасотбасылар да бар.

Жол-көлікинфрақұрылымынжақсартужәнеинтеллектуалдықжүйеніенгізуарқылыжолқауіпсіздігінқамтамасызетугеболады. Бұл – жергіліктіғанаемес, республикалықжолдарға да қатыстымәселе.

Осы салағажауаптымекемеавтокөліктердіңтехникалықжағдайынатиістібақылаужасауықажет.

Жүргізушілердідаярлаудеңгейінің де төмендепкеткеніжасырынемес. Жүргізушікуәлігінарнайыоқымай-ақалатынжайттар бар. Үкімет, әкімдер, Ішкіістерминистрлігібатылқадамжасауыкерек. Депутаттарбұлмәселеніназардаұстауғатиіс.

Әскерқатарындазаң мен тәртіптіңсақталуы – айрықшамаңыздыміндет.

Жастарәскерге Отан алдындағыборышынөтеугебарады. Жассарбаздарымызөзміндетіналаңсызорындауыүшінәскерқатарында, еңалдымен, темірдейтәртіпболуғатиіс. Қарулыкүштер мен басқа да күштікқұрылымдар осы талаптымүлтіксізорындауықажет. Әрата-анаәскергекеткенбаласынмемлекеткесеніптапсырады. Сондықтансарбаздардыңденсаулығы мен қауіпсіздігіне, еңалдымен, армия басшылығыжәнеқұқыққорғаумекемелерініңбасшыларыжауапты.

Тағыбірмаңыздыміндет – есірткісаудасынажәненашақорлыққақарсыкүрес. Бұл – ұлттыңгенетикалыққорын аман сақтапқалумәселесідегенсөз. Бізосығандейінқажеттізаңнамалықшаралардықабылдадық. Бірақ, нақтынәтижегеқолжеткіздікдеугеәліерте. Әрбірмемлекеттікқұрылым, әсіресе, құқыққорғауоргандарытиімдіжұмысістепжатырдепайтаалмаймыз. Есірткімәселесіушығыпбарады.

Біззаң мен тәртіп, білім мен парасатүстемдікететінқоғамқұруымызкерек. Азаматтары, әсіресежастарымәдениетті, жаңашыләріжасампазұлттыңұпайытүгел. Сондықтанбізөркениетті ел болуғакедергіжасайтынжағымсызәдеттерденарылуымызкерек. Мен бұлтуралыҰлттыққұрылтайдыңотырысындаайттым. Елдіңболашағынакесірінтигізетін бес кеселгетоқталдым. Соданберібіршамажұмысатқарылды. Вандализмге, лудоманияғатосқауылқоятынзаңдарқабылданды. Вейпке, яғниэлектрондытемекігетыйымсалынды. Қабылданғаншаралардыңнәтижесіқазірдіңөзіндекөрініпжатыр. Әлеуметтіккеселдіңбәріментұтасжұртболыпжұмылакүресуқажет.

Халқымызқашандакеңпейілімен, толеранттылығыменерекшеленген. Еліміздіңбастықұндылығы – бірлік пен келісімеңалдымен, осы қасиеттердіңарқасындасақталыпотыр. Қазақстандатіліне, дініне, ұлтына, әлеуметтікжағдайынажәнебасқа да себептергебайланыстыешкімгеешқандайқысымжасалмайды, жасалуы да мүмкінемес. Әрине, мұндайжайттар ара-тұракездеседі. Бірақбұлкөбінежекелегенадамдардыңсауатсыздығы мен жауапсыздығынанболыпжатады. Құқыққорғауоргандарыәрдайымзаңарқылымұндайоқиғалардыңжолынкеседі.

Бұғанқосабізгебелгілікейбіртеріспиғылдыадамдар, оныңішіндешетелдежүргендер де бар, мәселеніушықтыруарқылықоғамдықпікіргеықпалеткісікеледі, елімізгеорынсызшүйлігеді.

Қазақстанныңқоғамында да, билігінде де ешқандай «фобия» бұғандейінболғанемес, қазір де жоқ, болашақта да болмайды. Сондықтанақшаүшін ел ішінеіріткісалудыкөздейтінмұндайжымысқыәрекеттердентүкшықпайтыныанық. 

Бізүйлесімді, әділеттіәрітұрақтықоғамқұруісінжалғастырабереміз.

Біз – озықойлыұлтпыз. Сондықтан  алыстыкөздеп, түрліарандатушылықәрекеттерденбиіктұруымыз, парасатты ел екеніміздітанытуымызжәне тек заңғаарқасүйеуімізкерек.

Ылғи да кейінқайырылып, өткенменөмірсүруге, бұрынғыжүйеденнемесесаяситұлғаларданкінәіздейберугеболмайды. Өзхалқыңныңтарихынбілукерек, бірақодан тек еңсеңдітүсіріп, өзгегеөкпеартуғасебепіздемеуқажет. Қандайқасіреттіболса да, өткеноқиғалардан, еңалдымен, тағылым ала білгенжөн. Бізкелешеккесенімменкөзтігіп, еліміздіңөсіп-өркендеуі мен дамуынойлауымызқажет. Мен бұлтуралыүнеміайтыпкелемін.

Тағы да қайталапайтамын: біздіңқоғамымыздазаң мен тәртіпүстемдікқұруғатиіс. Бұл – бүкілқоғамныңжәнеәрадамныңқауіпсіздігінқамтамасызетугеқатыстыеңбастыталап. БізсондағанаӘділетті, Таза жәнеҚауіпсізҚазақстандықұрааламыз. Осы стратегиялықмақсатымызғажетуүшінеліміздіңбейбітөмірсүруінежәнетұрақтыдамуынақолайлысыртқыжағдайқалыптастыруымызқажет. Бұл – қазіргі аса күрделігеосаясиахуалкезіндеөтежоғарыкәсібиліктіталапететіндипломатияныңміндеті.

Қазақстанбейбітжәнетеңгерімдісыртқысаясаттықатаңұстаныпкеледі. Еліміздіңегемендігі мен тәуелсіздігіннығайту, шетелдегіазаматтарымыздыңқұқықтарынқорғау, ұлттықмүдделеріміздіілгерілету, экономикаға инвестиция тарту – дипломаттарымыздыңбастыміндеті. ҚазақстанБіріккенҰлттарҰйымыныңЖарғысынқатаңұстанаотырып,  көпжақтыынтымақтастықорнатуғақашандадайынекенінпашетіпкеледі. Елімізхалықаралыққауіпсіздікжәнетұрақтылықмәселелеріншешугебелсендіатсалысады.

БізБіріккенҰлттарҰйымы мен басқа да халықаралықұйымдардыңтерроризмге, экстремизмге, заңсызкөші-қонға, климаттыңөзгеруінежәнеөзге де қауіп-қатерлергеқарсыкүресужолындағыталпыныстарынқұптаймыз. Сондай-ақБіріккенҰлттарҰйымыныңбітімгерлікқызметін, қарусыздануғақатыстыбастамаларынбарыншақолдаймыз, қарулықақтығыстардыдипломатиялықжолменшешуқажетдепсанаймыз.

АстанадаҚазақстанныңтөрағалығыменАзиядағыөзараіс-қимылжәнесенімшараларыжөніндегікеңеске, ТәуелсізМемлекеттерДостастығына, Шанхай ынтымақтастықұйымына, Түркімемлекеттеріұйымынамүшеелдербасшыларыныңсаммиттерісияқтыбірқатармаңыздыхалықаралықіс-шара өтті. Бізгеқолдаукөрсеткеніүшінодақтастарымыз бен серіктестерімізгешынайыризашылығымыздыбілдіреміз.

Құрметтіотандастар!

Қазірәлемдеқандайтүбегейліөзгерістерболыпжатқанынбілесіздер. Экономикалық, саяси, климаттықжәнебасқа да жаһандық, аймақтықауқымдағықауіп-қатерлер аз емес. Осындайжағдайдакүнделіктішаруаменқатарстратегиялықмаңызы бар көптегенмәселенішешуімізге тура келеді. Әрине, бірмезеттебарлығынабірдейресурсымызжетпейтініанық.

Ешкім де бәрінтабанастындаөзгертеалмайды. Жылдарбойышешімінтаппайкелгенмәселелер бар. Бізештеңеніжасырмай, бәрінбүкпесізашықайтамыз. Қаншалықтыкүрделіболса да, барлықмәселеніжүйеліәрібатылтүрдешешіпкелеміз.

Алдымыздаауқымдыжұмыстұр. Тұрақтыәлеуметтік-экономикалықөрлеудіқамтамасызету, азаматтардыңжасампаздықәлеуетінтолықашужәнехалықтыңәл-ауқатынарттыру – мемлекеттіңмаңыздыміндеті.

Үкіметмүшелері, әкімдер, депутаттаржәнебаршақоғамөкілдеріәрдайымотаншылдықидеясынаадалболуғатиіс. Әріселгедегенжанашырлықниетпенжасалуыкерек. Әрбірқадамымызелгепайдасынтигізуіқажет. Бізеліміздіңбайлығынүнемдеппайдалансақ, табандыеңбекетсек, салықтөлесек, өзөнімдеріміздісатыпалатынболсақ, түрліжобаларға инвестиция салсақ, мемлекетіміздіңқуатынарттыратүсеміз. ДемекОтанымызға да, отбасымызға да пайдамызтиеді  дегенсөз.

Бізқиындықтарғамойымай, барлықмәселенібіртіндеп, байыппеншешуімізкерек. Мұныңбәріхалықтыңтұрмыс-тіршілігінеғанаемес, қазіргібұлыңғырзамандағыеліміздіңтағдырына да тікелейәсеретеді.

Біздіңұзақмерзімгеарналған даму жолымыз – айқын. Биікмақсаттарымыз бар. Оғанжетуүшін, еңалдымен, ел бірлігінсақтайбілуімізкерек. Бір-бірімізгеқолдаубілдіріп, құрметкөрсетуімізқажет.

Біз – берекелібірліктіңарқасындатүрлісынақтансүрінбейөткенхалықпыз. Алдағыуақытта да солайболмақ. Бәрімізбір ел болып, әділеттіжәнедамығанҚазақстандыбіргеқұрайық. Сонда әркімөзелініңкірпішіболыпқаланып, арман-мұратына жете алады.

Әрадамғажәнебаршағабірдеймүмкіндікберетінмемлекетті, яғниӘділеттіҚазақстандыболашақұрпаққа аманат ету – баршамызғаортақміндет. 

Мен Мемлекетбасшысыретінде осы міндеттіорындауға бар күш-жігерімдісаламын. Сіздер де ортақмақсатқажетуүшінтабандыеңбекетесіздердепсенемін.

ҚастерліОтанымыз – Қазақстанөркендейберсін!

Халқымыз аман болсын!